Lees hier mijn blog

Een mini pauze kost je echt maar een paar minuutjes. Soms is één minuut zelfs al voldoende om je lijf en je hoofd voldoende rust te geven om daarna weer fris en gefocust verder te kunnen. Dus geen excuses meer! 

Soms heb je van die gouden momentjes tijdens een coachgesprek. Afgelopen week was dat zo. Helemaal vol kwam ze binnen. Ze deed haar verhaal over de ontzettend lastige en uitdagende situatie die ze op haar werk in haar schoot geworpen had gekregen.

En waarom het zo moeilijk is om het ook echt te doen.

Hoe harder ik aan het werk ben, des te moeilijker vind ik het om mezelf een pauze te gunnen. Terwijl ik het dan juist het hardste nodig heb. Als ik echt lekker – of niet lekker – hard aan het werk ben, maakt niet uit met wat, dan wil ik het allerliefste doorbijten en niet meer loslaten.

Met veel plezier kijken we terug op ons eerste Ont-moet moment op 27 februari. Het thema van deze ochtend was hoe creëer je rust in je hoofd. We hebben veel tips gedeeld en deelnemers zijn tot mooie inzichten gekomen. Een aantal ervan hebben we hier op een rijtje gezet.

Heb je regelmatig last van een vol hoofd, van een stem die je zegt wat je allemaal moet doen en niet mag vergeten? Of ben je vaak aan het piekeren of maak je de dingen groot in je hoofd?

Ik liet mezelf behoorlijk gek maken. Als je me volgt weet je dat ik je graag inspireer en help om je eigen bezieling te volgen en je niet mee te laten slepen door de waan van de dag. Niet door alles wat er van buiten op je afkomt. En niet door je eigen gedoe van binnen: je gekmakende gedachten en je verwarrende emoties. Maar tja zoals de kraan bij de loodgieter thuis ook lekt, zo waren de voor mij zo vanzelfsprekende motivatie, inspiratie en enthousiasme ver te zoeken. Ik had mezelf gek laten maken.

We kennen allemaal wel onze lijstjes van ‘ik moet niet zo zeuren’, ‘ik moet al die klussen echt vandaag nog doen’, ‘ik moet toch dat veelbelovende project aanpakken ook al heb ik er eigenlijk geen tijd voor’.

Welke stem spreekt er dan tegen je?

Het is je harde stem.

Het is weer rapportentijd! Deze weken kunnen voor fikse stresspieken zorgen voor leerkrachten. Alle toetsen moeten, vaak ook nog individueel, worden afgenomen, verwerkt, besproken met de IB’er en in het team. En dan heb ik het nog niet over de oudergesprekken gehad die daar natuurlijk op volgen.
Die stapel rapporten zit menig leerkracht aardig op de nek en ik hoor van veel leerkrachten dat het voor hen een sluitpost is. Er wordt ’s avonds, in het weekend of zelfs in de vakantie aan gewerkt.

Heb je ook last van rapportenstress? Kijk dan eens of een van mijn onderstaande tips je kunnen helpen.

Je zit vast in de maalstroom van je gedachten. Je agenda sleept je van het een naar het ander. Als er dan onverwachte dingen gebeuren of tussendoor dingen van je gevraagd worden voel je je gestrest en vraag je je af hoe je het allemaal gedaan gaat krijgen.

‘Adem is leven’ was een bekend credo in mijn adem- en mindfulnessopleidingen. En dat is natuurlijk ook echt zo. Zonder adem, zonder zuurstof kun je niet leven. Inmiddels roep ik dat zelf ook omdat ik heb ervaren hoeveel het uitmaakt hóe ik adem voor mijn gevoel van rust en focus.

Hóe je ademhaalt bepaalt jouw kwaliteit van leven. Je gevoel van onrust, spanning of stress kun je positief beïnvloeden met je ademhaling. Dat is ook nog eens heel gemakkelijk want je adem is er altijd. Die kun je niet thuis laten liggen of kwijtraken.

Hier in Zwolle ligt nog steeds een lekker pak sneeuw. Geniet je er ook zo van? Of vind je het vooral heel vervelend en ben je in de ban van je negatieve gedachten erover zoals:
‘Bah straks wordt het weer zo’n blubberzooi!’
Of: ‘Ik vind het zo eng die gladheid, ik ga niet de straat op hoor.’
Of misschien breek je je hoofd wel hoe je nu op tijd op je afspraken moet komen?

Hoe vaak snak jij naar een moment van rust midden op je werkdag? En hoe vaak gun jij jezelf dat rustmomentje? Even op adem komen, al is het maar één minuutje op een dag doet al wonderen voor je gevoel van werkdruk en je gevoel van stress.

Eén minimomentje achteroverleunen kan een enorme invloed hebben op de spanningsboog die jij gedurende de dag opbouwt.

Huh?! Zul je wellicht denken? Jij bent toch van ontwikkeling en groei? Hoe kun jij nou tegen goede voornemens zijn?

Ik merk dat goede voornemens zo vaak alleen maar tot meer negativiteit en zelfkritiek leiden. Weet je namelijk hoeveel % van de goede voornemens eind januari al zijn gestrand? 70 tot 80% echt waar! Ik schrik er elke keer weer van. En dat is dus al over twee tot drie weken.

Doe het dus niet of doe het echt goed. En met echt goed bedoel ik vanuit een bewuste reflectie op het afgelopen jaar én op basis van zelfkennis.

De eerste weken na de kerstvakantie wordt er vaak weer extra aandacht besteed aan de groepsregels en de groepsvorming op school. Kinderen zijn er twee volle weken uit geweest, de een heeft veel activiteiten ondernomen, de ander heeft veel gegamed en de meesten zijn lekker laat naar bed gegaan. Dus iedereen – inclusief de leerkracht 🙂 – moet weer aan het nieuwe ritme wennen.

Ben jij al bevangen door de decembergekte? We laten ons vaak zo meeslepen door alle verwachtingen en mooie plaatjes die voorbijkomen. Weet je dan nog wel wat jij echt wil met kerst? Hoe het voor jou en jouw gezin fijn is?

Ik geef je 7 tips om je te helpen je niet gek te laten maken door alle kerstverwachtingen. Zodat jij kerst kunt vieren op een manier die bij jou past.

De decembermaand is eigenlijk een stille en rustige maand. Dat zou je niet zeggen als je om je heen kijkt naar alle overdaad aan feestjes, bijeenkomsten en cadeaus. Wij zijn echter onderdeel van de natuur en net als in de natuur gaat het deze maand over naar binnen keren.

Ik vind deze najaar tijd altijd heel gezellig. Zo aan het einde van zomer kijk ik uit naar de herfst en ik kan erg genieten van deze knusse lichtjestijd. Als ik dat tegen anderen zeg verklaren de meesten me voor gek. ‘Nou geef mij de zomer maar hoor!’ of ‘Ja ik vind dit best gezellig maar ik zit niet te wachten op al die regen en die kou.’

En nee ik zit daar eerlijk gezegd ook niet meteen op te wachten maar ik laat mijn humeur er niet door verpesten. Vroeger wel, dan kon ik daar heel humeurig van worden. Maar tegenwoordig ben ik er eigenlijk nauwelijks mee bezig. Ik verzet me er niet meer tegen. En dat kun jij ook leren.

Sinterklaas is weer in het land. Reden voor een feestje, gezelligheid en verrassingen. Maar ook voor drukte, spanningen en onrust. En temidden daarvan mag jij het voor elkaar krijgen om samen met je klas aan het werk te gaan. Om de aandacht erbij te houden. Hoe doe je dat zonder elke keer voor politieagent te moeten spelen?
Ik help je met een aantal tips en oefeningen om elk moment weer op een relaxte manier rust en aandacht in de klas te creëren.

Piekeren, streng zijn en perfectionisme

“Ik wil graag milder zijn voor mezelf, ik ben soms zo streng.” Een vraag die ik regelmatig hoor van mijn coachklanten of deelnemers. Ze kampen met perfectionisme, met te streng zijn voor zichzelf, met nog van alles moeten doen terwijl de energie eigenlijk op is. Bij een foutje zitten ze zichzelf enorm op de kop en lopen de hele dag op zichzelf te mopperen. Ze piekeren zich suf hoe ze dit hadden kunnen voorkomen, hoe het nog beter kan en hoe ze alles gedaan krijgen.

Vriendelijk zijn voor jezelf, mild zijn, compassie hebben. Dat is wat hen uit deze negativiteit kan bevrijden.

5 tips om eenvoudig elke dag mindful momentjes in je klas te creëren

Voor veel leerkrachten is het vaak een uitdaging om de mindfulnessoefeningen regelmatig in te zetten. Ze hebben een training of coachtraject bij me gevolgd en een map vol met oefeningen gekregen en gaan met goede moed aan de slag.

Deze vraag krijgen we regelmatig van onze cliënten.

Ze willen heel graag aan de slag met het opruimen van de veelheid aan spullen in hun huis, maar ze weten niet waar te beginnen. Op de overvolle zolder? In de schuur? Of in de kelder die volstaat?

Gedachten en aannames

Achter de vraag waar te beginnen zitten ook allerlei gedachten en aannames. Over dat het opruimresultaat meteen perfect moet zijn, dat je eerst allerlei bakken en dozen moet kopen, dat alles meteen moet.

Deze gedachten over het opruimen kunnen er voor zorgen dat het zo overweldigd en groots lijkt, dat je niet begint. Niet weten waar te beginnen brengt je in een soort verlammende toestand, met vaak als gevolg ‘van uitstel komt afstel’.

Veel van de leerkrachten en docenten die ik spreek zeggen dat het contact met de leerlingen een van de dingen was waarom ze leerkracht zijn geworden. Dat dat het ook is wat het werk zo ontzettend leuk maakt. En dat ze het zo graag doen voor die leerlingen.

Geen ruimte voor een gesprekje

Helaas hoor ik ook dat ze dat steeds vaker kwijtraken door de omstandigheden in hun klas of bij hen op school. Dat ze bijvoorbeeld mee moeten gaan in alle onderwerpen en lessen die in de klas aan de orde moeten komen. En dat ze dan geen ruimte voelen om tussendoor een leuke les of fijn momentje met elkaar te creëren.

We leven in een tijd van te veel. We hebben een overload aan spullen met z’n allen. We komen om in onze kleding, we willen de nieuwste snufjes. En we worden er niet écht blij van. We laten ons meeslepen door allerlei digitale prikkels en hebben niet door hoe onrustig en gestrest we ervan worden.

Je gek laten maken

Intussen is je todo lijst nooit af, zit je agenda bomvol en zijn er veel mensen die je lief zijn die je al veel te lang niet hebt gezien.

Plezier in je werk hebben. Wie wil dat nou niet? Fluitend naar je werk fietsen. Vrolijk, stevig en opgeruimd rondlopen. Je competent voelen om welke onverwachte situatie dan ook het hoofd te bieden. We hebben allemaal perioden dat we met meer of met wat minder plezier naar ons werk gaan. Dat is inherent aan het leven, aan hoe jij zelf in je vel zit en aan veranderende omstandigheden om je heen.

Gebrek aan werkplezier

Het wordt problematisch als je al langere tijd met minder of weinig plezier naar je werk gaat. Dan moet je gaan opletten. Door een langdurig gebrek aan werkplezier heb je onvoldoende reserves om de uitdagingen en eisen van je werk op te kunnen vangen. Je gaat meer op de automatische piloot werken, bouwt een muurtje op, laat dingen minder binnenkomen. Je gaat compenseren door te veel te eten, te mopperen, op social media rond te hangen, te netflixen, te laat naar bed te gaan enzovoorts. Je voedt jezelf niet meer op een energie gevende manier en het wordt steeds moeilijker om deze cirkel te doorbreken.

De week kan je soms zomaar overkomen. Je rolt van het een in het ander, je hebt amper tijd om boodschappen te doen. Je graait maar wat bij elkaar in de supermarkt. ’s Ochtends kom je erachter dat je die jurk die je aan had willen trekken nog niet hebt gestreken. En ’s middags belt je zoon je op waarom je niet thuis bent want jullie moesten toch naar de orthodontist.
Help! Je beent het allemaal niet meer bij. De een beleeft dit soort momenten elke week, de ander overkomt dit vooral in de allerdrukste tijden.

Hoe het voor jou ook is, als je graag meer rust in je week wil, meer overzicht wil hebben zodat de dingen je minder overkomen. Kies dan een van onderstaande 7 tips en pas deze een paar weken achter elkaar toe. Maak hem jezelf eigen op jouw manier, dan wordt het jouw gewoonte die bij jou past.

Heb jij ook zo’n vervelend stemmetje in je hoofd dat stelselmatig elke zin begint met: “Ik moet …” Dat niet méér creativiteit in zich heeft dan de variaties: “ik zou eigenlijk moeten …” en: “ik had … moeten doen.”

Dat stemmetje maakt je gefrustreerd, ontevreden, laat je slecht voelen over jezelf, jaagt je op, laat je piekeren. Gek worden we ervan! En toch blijven we die zinnetjes herhalen. We luisteren er zelfs naar.

En hiermee bezorgen we onszelf nog meer onrust en gepieker. Het is nooit goed genoeg. Is het een af, dan moet je alweer het volgende van jezelf. Ben je een keer mooi opgeschoten met je todo-list, dan ga je niet even lekker zitten. Nee dan heb je juist extra tijd over om nog meer te doen van wat er allemaal nog moet. Jippie!

En hoe bevalt het je om weer in je klas te werken en samen met de kinderen te zijn? Ben je helemaal in je element of heb je vooral last van alles wat er moet deze eerste weken? Ik hoor het overal om me heen en ervaar het zelf ook. We zijn weer in de rijdende trein gestapt van het gezin organiseren, het werk opstarten, tijd voor jezelf en je hobby’s maken oh ja en dan had je ook nog je partner, je vriendinnen, je ouders voor wie je zorgt en je bent net begonnen met een nieuwe studie, of een superleuk project dat moet opgestart.

Wil je genieten van een fijne vakantie? Wil je het schooljaar in september weer op je best beginnen? Zorg er dan nu voor dat je met rust je vakantie ingaat. Ik heb 5 tips voor je.

Zo, je hebt de cito-weken weer overleefd. Iedereen heeft zijn toetsen af, je hebt ze nagekeken en ingevoerd. Die klus is geklaard. Maar je hebt amper de tijd gehad om even kalm aan te doen of de volgende grote klus dient zich al aan: het schrijven van de rapporten.

Het schrijven van de rapporten is een klus waar leerkrachten vaak tegenaan hikken en die stress oproept. Dit heeft te maken met twee stressfactoren en eigenlijk ook nog met een derde.

Drie factoren die zorgen voor de stress van het schrijven van de schoolrapporten

Deze laatste weken voor de zomervakantie (bij ons in het noorden zijn het er nog 4) zijn killing voor velen. Op het werk moeten projecten af voordat de zomer start. Er moet afscheid worden genomen van collega’s. Borrels georganiseerd en toespraken voorbereid. Toch nog wat laatste overleggen ingepland. Er wordt nog hard gewerkt om de vakantieplanning of bezetting rond te krijgen.

Net alsof ik je vraag om een rond vierkantje te tekenen. Want juist in de laatste paar weken van het schooljaar ga je sprinten. Voor jezelf zorgen, hoezo? De finish is namelijk al in zicht. Maar juist deze laatste periode is onvoorspelbaar, vol onrust en extra moeheid. Dat kost meer energie. Als je dan ook nog gaat sprinten ga je nog meer energie gebruiken.

Waar leidt dit toe? Juist, overbelasting, uitputting. En dan kun je die eerste vakantieweek wel op je buik schrijven.

Een hardloper gaat pas sprinten als hij zeker weet dat hij op het laatste stuk niet nog een zwaar parcours doormoet, of als er nog veel gedaald en geklommen moet worden. Een laatste sprint is pas effectief als je precies weet wat je kunt verwachten. En dat weet je in deze periode niet.

25 tips om je kind beter in te laten slapen tijdens de lichte zomeravonden

1. Zorg voor vaste bedtijden.

2. Bedtijden in de zomer mogen best wat later zijn dan in de winter. Kijk wat bij je kind past.

3. Vanaf een uur voordat het licht uitgaat geen drukke spelletjes, trampolinespringen etc meer.

4. Vanaf een uur voordat het licht uitgaat geen schermpjes kijken.

Boos zijn mag!

Als kinderen mij dit horen zeggen in een training zijn ze eerst verbaasd en daarna opgelucht. Tuurlijk mag je boos zijn. Zorg wel dat je anderen en jezelf geen pijn doet of dingen stuk maakt.

Kinderen horen vaak dat ze niet zo boos moeten doen. Door tegen je kind te zeggen dat het niet boos mag of hoeft te zijn maak je het eigenlijk dubbel zo moeilijk voor je kind.  Vaak geven we niet eens expliciet die boodschap mee maar wel door te zeggen: en nou is het klaar! Of doe eens rustig of stop daarmee! Vanuit onze eigen machteloosheid roepen we dat gemakkelijk. Vooral als je zelf als ouder boosheid een lastige emotie vindt om mee om te gaan.

We vergeten echter vaak hoe vervelend kinderen het zelf vinden om boos te zijn. Dat ze zich ervoor schamen of zich schuldig voelen. Wat kun je dan wel doen om je kind te helpen? Allereerst is het belangrijk om te begrijpen wat boosheid is, waarom je kind boos wordt.

“Hoe krijg ik meer balans?” Dat is wel zo ongeveer de hoofdvraag waarmee leerkrachten bij me binnen komen. Een wedervraag die ik dan stel is: “Waarvoor wil je balans?” Oftewel wat is je verlangen? Wat is het dat er nu in de knel raakt?

Meer balans krijgen gaat ook over bewust de keuze maken voor ander gedrag. Anders denken. Ja zeggen tegen jezelf. Over eerst voor jezelf zorgen en dan pas voor anderen. Jezelf toestemming geven om iets niet te doen. Of iets anders te doen. Een gesprek durven aangaan met die collega, die ouder of je leidinggevende. Andere afspraken maken in de klas.

Mindfulness is een vorm van training van je aandacht: je leert om je aandacht te richten op wat er hier en nu gebeurt. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet. Hoe vaak leven we niet “op de automatische piloot”? Als je mindfulness toepast, herken je in welke situatie je bent en hoe het met je gaat. Daardoor kun je veel bewuster kiezen hoe je wilt reageren. De trainingsmethode combineert eeuwenoude wijsheid uit het Oosten met de meest actuele psychologische inzichten uit het Westen.

Ken je dat? Je kind piekert veel, maakt zich zorgen, heeft een drukke dag achter de rug en slaapt slecht in. En wat je ook zegt of doet, het helpt weinig tot niets. Het malen in het hoofd gaat maar door. En elke avond is het bal.

Zeggen tegen je kind dat het rustig moet doen werkt ook lang niet altijd. Je kind heeft vaak helemaal geen idee hoe hij dat moet doen. Dat geldt ook voor het inslapen: ‘Denk daar maar niet aan, denk maar aan leuke dingen.’ wordt dan gezegd. Nou kijk maar eens naar jezelf: helpt jou dat? En kun jij dat ineens? Als ik middenin mijn drukke gepieker zit niet nee.

Ik hoor het regelmatig in deze periode van het jaar. Leerkrachten die bij me komen en zeggen ‘poeh, ik heb het weer net gered tot de vakantie!’ Of: ‘ik zag er als een berg tegenop om weer te beginnen. En dan gaat het me niet om de kinderen, maar om alles wat er de komende tijd weer allemaal moet gebeuren.’

Ben jij leerkracht in het basisonderwijs en wil jij je ook echt vrij voelen in de kerstvakantie? Met meer rust de laatste schoolweken van 2017 doorkomen? En denk je regelmatig hoe kom ik die laatste weken voor de kerstvakantie nog een beetje ontspannen en met plezier door? Hier heb ik een aantal tips voor je die je helpen om temidden van de drukte en de onrust toch rustmomentjes te nemen.

De adempauze, ofwel ademruimte. Een korte effectieve oefening om jezelf weer even te resetten temidden van de waan van de dag. Je brengt even wat ruimte en aandacht in de ervaring van het moment zodat stress minder grip op je heeft.

Beluister de oefening hier:

Gedragsverandering gaat het gemakkelijkst als je stapje voor stapje gaat. een kleine stap is gemakkelijk gezet en vol te houden. Eén gewoontepatroon veranderen, hoe klein ook, heeft effect op je hele zijn.

Deze oefening kun je doen om jezelf een pauzemomentje te gunnen. Om even rust te nemen temidden van de drukte van de dag. Zodat je daarna weer fris en helder verder kunt. Even aandacht aan je binnenwereld geven.

Als je deze meditatie vaak hebt gedaan kun je hem vanzelf doen zonder de begeleiding.

Deze oefening ‘Met aandacht voor de adem’ helpt kinderen om de aandachtsspier te trainen. Zodat zij kunnen leren zich te concentreren en te merken hoe zij rust voor zichzelf kunnen creëren.

Succes met oefenen!

Als je deze oefening vaker doet zul je merken dat er elke keer weer iets anders tevoorschijn komt of dat er een ander aspect van hetzelfde naar voren komt. Hierdoor ga je dat wat je dwarszit stapje voor stapje meer loslaten.

Ben jij een leerkracht en snak jij weleens naar een moment van rust? En denk je dat dat niet mogelijk is temidden van de drukte van de klas en het programma van de dag?

Buiten wordt het licht steeds minder en overal gaat de energie omlaag. ‘Het is een tijd van contractie, van psychisch verval, van een psychisch tunnelgevoel’, zegt Jaap Voigt. Deze periode van het jaar gaat over loslaten en onthechten van oude gewoonten die niet meer zinvol zijn zodat je ze kunt loslaten.

Donkere dagen

Veel mensen hoor ik zeggen ‘bah die vreselijke donkere dagen, ik zal blij zijn als het weer lichter wordt’. We kunnen er niet zo goed tegen lijkt het, tegen de donkerte. Het voelt wat leeg en stil buiten ons en in onszelf. Dit niksige dat nu optimaal aanwezig is in de natuur, in onszelf, dat is moeilijk uit te houden.

Deze donkerste tijd van het jaar nodigt uit om naar binnen te kijken. Het is ook een tijd van de balans opmaken van het afgelopen jaar en zaken loslaten die niet meer bij je passen

Durf jij het licht te laten schijnen op dat wat ongekend of ongewenst is in jezelf?

Neem een moment voor jezelf waarin je niet gestoord wordt en beluister de ingesproken oefening.

Deze oefening is live ingesproken dus je kunt omgevingsgeluiden en geluiden van deelnemers waarnemen tijdens het beluisteren.

Bezieling in je leven en je werk betekent dat je je door je ziel laat leiden. Bezielde mensen noemen we zo als we merken dat zij zich met hart en ziel inzetten voor een passie. Zij zijn enthousiast, bevlogen, geïnspireerd en dat werkt vaak aanstekelijk. Bezieling heeft ook te maken met van betekenis willen zijn, verschil willen maken.

Maar helaas kunnen we ook snel van onze bezieling verwijderd worden. Met name door stress.

Stress, we kennen het allemaal wel. Zo nu en dan of voortdurend, of van bepaalde stressvolle tijden. Ik weet nog goed dat we de kinderen nog jong hadden en ook nog een puppy in huis haalden. Niets ging zoals ik het wilde.

Zes tips om stress de baas te worden en meer bezield te zijn:

• Geef volledige aandacht aan wat je doet terwijl je het doet: je hoort je piekerende of andere vervelende gedachten niet op dat moment. Je denkt niet aan gisteren of morgen, je bent helemaal in het moment en schenkt aandacht aan dat wat er is. Je verlangt niets meer en niets minder, dit is het. Hierdoor ontstaat rust en ervaar je vaak meer plezier.
• Vertraag: merk je op dat je je naar je werk haast, dat je je haast om de kinderen op te halen, dat je heel snel naar de koffie-automaat loopt gewoon omdat je dat altijd zo snel doet, dat je door de supermarkt sjeest want je wil niet te laat op die afspraak komen. Vertraag, vertraag, vertraag. Stop met rennen en loop langzamer. Je ademhaling zal zakken en rustiger worden, je hartslag zal wat zakken en je hele systeem zal wat meer kalmte en blijheid ervaren. Ook kom je door te vertragen weer meer met jezelf in contact, waardoor je meer bewuste keuzes kunt maken.

Als je veel last van stress hebt en je wilt meer inzicht in jouw stresspatronen kun je een stressdagboek bijhouden. Hierdoor krijg je meer helderheid op hoe jij stress ervaart in je lichaam en in je adem waardoor je het sneller kunt signaleren. Ook krijg je meer inzicht in welke gevoelens voor jou met name stress met zich meebrengen en welke gedachten stress mede veroorzaken.

Ga iedere dag na of er een stressvolle gebeurtenis was, hoe je dat opmerkte, wat je automatische vermijdingspatroon was en of je de stress kon beïnvloeden. Beantwoord per gebeurtenis de volgende vragen: